Social Media Awareness | डिजिटल तंत्रज्ञानाने आपल्या जगण्याच्या पद्धतीत आमूलाग्र बदल घडवून आणले आहेत. सोशल मीडिया हे संवादाचं आणि व्यक्त होण्याचं एक प्रभावी माध्यम बनलं आहे. मात्र या माध्यमाचा अतिरेकी वापर, आणि विशेषतः धार्मिक भावना दुखावणाऱ्या पोस्ट्सचं वाढतं प्रमाण, समाजासाठी गंभीर समस्या निर्माण करत आहे. फेसबुक, इन्स्टाग्रामसारख्या व्यासपीठांवर दररोज लाखो पोस्ट्स अपलोड होतात, परंतु त्यातील काही पोस्ट्स इतक्या आक्षेपार्ह असतात की, सायबर पोलिस आणि कायदा यंत्रणा अ‍ॅक्शन मोडमध्ये येतात.
Social Media Awareness | अहिल्यानगरचा प्रकार: सोशल मीडियावरील हलगर्जीपणाचे गंभीर परिणाम
अहिल्यानगर या छोट्या शहरात घडलेली अलीकडची घटना सोशल मीडियाच्या गैरवापराचं ठळक उदाहरण आहे. दोन युवकांनी धार्मिक भावना दुखावणारी पोस्ट शेअर केल्याने परिसरात तणावाचं वातावरण निर्माण झालं. त्यानंतर स्थानिक पोलिसांनी त्वरित हस्तक्षेप करत सायबर गुन्ह्यांच्या कलमानुसार गुन्हे दाखल केले. ही घटना फक्त अहिल्यानगरपुरती मर्यादित राहिलेली नाही तर संपूर्ण महाराष्ट्रातील तरुणांसाठी एक इशारा आहे.
धार्मिक भावना दुखावणं म्हणजे नेमकं काय ?
धार्मिक भावना दुखावणं ही संकल्पना अनेकदा चुकीच्या पद्धतीने समजली जाते. कुठलीही पोस्ट जी एखाद्या धर्माचे, पंथाचे, देवतेचे किंवा धार्मिक प्रतिकांचे अपमानकारक चित्रण करते, जाणीवपूर्वक त्यांच्यावर टीका करते किंवा द्वेष पसरवते, ती पोस्ट गंभीर गुन्हा ठरते. अशा पोस्ट्स केवळ भावना दुखावत नाहीत, तर समाजात तेढ, संघर्ष आणि कायदा-सुव्यवस्थेचा भंग घडवू शकतात.
Social Media Awareness | पोस्ट शेअर करणाऱ्यांनाही शिक्षा
एक मोठा गैरसमज म्हणजे – “मी फक्त फॉरवर्ड केलं होतं”. भारतीय दंड संहितेनुसार (IPC), एखादी आक्षेपार्ह पोस्ट तयार करणारा, ती पोस्ट शेअर करणारा आणि ती इतरांमध्ये पसरवणारा हे तिघेही कायद्यानं दोषी ठरू शकतात. कलम 295(A) अंतर्गत अशा पोस्टवर तीन वर्षांपर्यंतचा कारावास आणि दंड होऊ शकतो. म्हणजेच, कोणतीही पोस्ट “व्हायरल” करण्याचा निर्णय घेण्यापूर्वी तुम्ही एकदा विचार नक्कीच केला पाहिजे.
सायबर पोलिसांची सततची नजर
महाराष्ट्रातील सायबर पोलिस आता केवळ तक्रारीवर कारवाई करत नाहीत, तर सोशल मीडियावरील संशयास्पद कृतींचे सक्रिय मॉनिटरिंग करत आहेत. AI-आधारित सॉफ्टवेअर्स, कीवर्ड अलर्ट सिस्टम्स, तसेच विशिष्ट धर्म, जाती, समुदायांवर लक्ष केंद्रित केलेली “सेंसिटिव कंटेंट मॉनिटरिंग टीम” कार्यरत आहे. त्यामुळे कोणतीही चुकीची पोस्ट हजारो लोकांपर्यंत पोहोचण्याआधीच तपासणीखाली जाते.
तुमच्या एका क्लिकचा परिणाम सामाजिक सलोख्यावर घातक ठरू शकतो
आजच्या घडीला तरुणाई मोठ्या प्रमाणावर डिजिटल प्लॅटफॉर्म्सवर सक्रिय आहे. काही पोस्ट्स केवळ विनोद म्हणून शेअर केल्या जातात, मात्र त्यामागे लपलेला द्वेषपूर्ण हेतू नकळतपणे समाजात विघटन घडवतो. एखादी विडीओ क्लिप, मीम, की मजकूर स्वरूपातील पोस्ट जर चुकीच्या अर्थाने घेतली गेली, तर ती हिंसाचारास चिथावणी देऊ शकते, समुदायांमध्ये संघर्ष घडवू शकते.
Social Media Awareness | पोस्ट करण्याआधी स्वतःला विचारायचे पाच प्रश्न
- ही पोस्ट सत्य माहितीवर आधारित आहे का ?
- हिचा उद्देश शिक्षणात्मक आहे की भावनिक भडकावणारा ?
- या पोस्टमुळे कोणाच्या भावना दुखावू शकतात का ?
- मी ही पोस्ट शेअर केल्यास काय परिणाम होऊ शकतो ?
- जर ही पोस्ट माझ्याबद्दल कुणी टाकली असती, तर मला कसं वाटलं असतं ?
जर यातील कुठल्याही प्रश्नाचं उत्तर “नाही” असं असेल, तर ती पोस्ट शेअर करणं टाळावं.
सोशल मीडियावर सजग राहण्याचे मार्ग
- विश्वसनीय स्रोतांवर आधारित माहितीच शेअर करा
- धार्मिक, जातीय, राजकीय पोस्ट्सवर कटाक्षाने संयम पाळा
- कुणी आक्षेपार्ह मजकूर टाकला तर त्याला प्रोत्साहन देऊ नका
- पोलीस हेल्पलाईन वा सायबर क्राईम पोर्टलवर तक्रार करा
- तुमच्या पोस्ट्सवरील कमेंट्स व प्रतिक्रियांवर सतत लक्ष ठेवा
शिक्षणसंस्था व पालकांची भूमिका महत्त्वाची
तरुण पिढी सोशल मीडियावर अतिशय सक्रिय आहे. त्यामुळे शाळा, महाविद्यालये आणि पालकांनीही सोशल मीडियाविषयी जागरूकता निर्माण करणारे कार्यक्रम राबवणे आवश्यक आहे. कायदेशीर बाबी, सामाजिक परिणाम, डिजिटल जबाबदारी यांचा समावेश अभ्यासक्रमात केल्यास तरुणांमध्ये सजगपणा वाढेल.
Social Media Awareness | प्रशासनाची सक्रिय भूमिका आणि भविष्यातील धोरणे
राज्य सरकार आणि केंद्र सरकार सायबर गुन्ह्यांविरोधात नव्या योजना आखत आहेत. “डिजिटल लिटरसी मिशन”, “सायबर सुरक्षा जागरूकता अभियान” यासारख्या उपक्रमांचा लाभ समाजाच्या सर्व स्तरांपर्यंत पोहोचवणे आवश्यक आहे. यामुळे भविष्यात सामाजिक शांतता अबाधित ठेवणे शक्य होईल.
