Rs.10 Coin in Market | आजच्या डिजिटल युगातही आपले अनेक व्यवहार अजूनही रोखीनेच होत असतात, विशेषतः छोट्या खरेदीमध्ये. भाजीपाला, किराणा, टपरीवरचा चहा, रिक्षा किंवा टॅक्सीचे भाडं यासाठी पाच, दहा आणि वीस रुपयांच्या नाण्यांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो. मात्र गेल्या काही वर्षांत एक विचित्र आणि त्रासदायक प्रकार सर्रास पाहायला मिळतो. दहा रुपयांचे नाणे स्वीकारण्यास नकार.
कधी दुकानदार, तर कधी टॅक्सी चालक किंवा एखादी बँकेची शाखाही दहा रुपयांचं नाणं घेत नाही. मग सामान्य माणसाच्या मनात साहजिकच प्रश्न निर्माण होतो. काय खरंच हे नाणं चलनातून बाद केलं गेलं आहे का ?
Rs.10 Coin in Market | समाजात फोफावणारे गैरसमज
दहा रुपयांच्या नाण्याबाबत समाजात अनेक गैरसमज पसरले आहेत. कुणाला वाटतं, नाण्यावरची छपाई चुकीची आहे, कुणी म्हणतो डिझाइन वेगळं आहे, तर काही जण म्हणतात RBI ने हे नाणं बंद केलं आहे. या सगळ्या अपप्रचारामुळे लोक नाणं वापरणं टाळतात आणि त्यामुळे व्यवहारात अडचणी निर्माण होतात.
RBI ने दिली स्पष्टता – “दहा रुपयांचं नाणं आहे वैध चलन”
या सगळ्या गोंधळावर पूर्णविराम देत रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) ने अलीकडेच अधिकृत मार्गदर्शक सूचना (guidelines) जारी केल्या आहेत. RBI ने स्पष्ट शब्दांत सांगितलं आहे की, १, २, ५, १० आणि २० रुपयांची नाणी ही भारतीय चलन प्रणालीतील अधिकृत आणि वैध नाणी आहेत. यापैकी कोणत्याही नाण्यावर बंदी घालण्यात आलेली नाही.
अगदी दहा रुपयांच्या नाण्याचंही उदाहरण देत RBI ने स्पष्ट केलं की, डिझाइनमध्ये फरक असला तरी नाण्याची वैधता त्यावर परिणाम करत नाही. म्हणजेच जुनं नाणं असो किंवा नव्या डिझाइनचं, ते पूर्णतः वैध आहे.
Rs.10 Coin in Market | चलनातून बाद झालेली नाणी कोणती ?
RBI ने एक गोष्ट स्पष्ट केली आहे की, २५ पैसे आणि त्यापेक्षा कमी किमतीची नाणी यापूर्वीच चलनातून बाद करण्यात आली आहेत. त्यामुळे जर कोणी म्हणालं की दहा रुपयांचं नाणं बंद झालंय, तर ती पूर्णतः चुकीची माहिती आहे.
कोणी नाणं नाकारलं तर काय करता येईल ?
अनेक वेळा असं घडतं की एखादा दुकानदार किंवा वाहन चालक तुमचं दहा रुपयाचं नाणं घेण्यास नकार देतो. अशावेळी सामान्य नागरिक गोंधळून जातो किंवा वाद नको म्हणून दुसरं चलन देतो. पण आता आपण जाणून घ्या, कोणत्याही वैध चलनास नकार देणं हे कायद्यानुसार गुन्हा आहे.
भारतीय दंड संहितेच्या कलम 489 (A) ते 489 (E) आणि चलन कायद्यांतर्गत, कोणी भारतीय चलन नाकारल्यास त्याच्यावर कायदेशीर कारवाई होऊ शकते. त्यामुळे तुमचं नाणं जर कोणीतरी नाकारत असेल, तर तुम्ही खालील प्रकारे तक्रार दाखल करू शकता:
- स्थानिक पोलिस ठाण्यात लेखी तक्रार नोंदवा
- RBI च्या ग्राहक तक्रार प्रणालीद्वारे ऑनलाईन तक्रार करा
- राष्ट्रीय गुन्हे अन्वेषण ब्युरोशी (NCB) संपर्क करा, जर प्रकरण गंभीर स्वरूपाचं असेल
Rs.10 Coin in Market | व्यवसायिकांनी काय लक्षात घ्यावं ?
दहा रुपयांचं नाणं व्यवहारात स्वीकारण्यास नकार देणं ही केवळ एक छोटीशी चूक वाटत असली, तरी त्यामागे गंभीर कायदेशीर व सामाजिक परिणाम असतात. कोणताही व्यावसायिक असो तो किराणा दुकानदार असो, टॅक्सी चालक असो, रिक्षाचालक, फेरीवाला किंवा हॉटेलधारक सर्वांनी हे लक्षात घ्यायला हवं की चलनाबाबतची अंतिम व अधिकृत भूमिका ही केवळ रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडिया (RBI) कडेच असते. आरबीआयने अनेकदा स्पष्ट केलं आहे की 1, 2, 5, 10 आणि 20 रुपयांची नाणी ही पूर्णपणे वैध चलन आहेत आणि त्यांचा व्यवहारात मुक्तपणे वापर करता येतो. त्यामुळे अशा नाण्यांना नाकारणं हे RBI च्या नियमांचं उल्लंघन आहे.
ग्राहक जेव्हा व्यवहारासाठी दहा रुपयांचं नाणं देतो आणि ते स्वीकारलं जात नाही, तेव्हा त्याला मनस्ताप होतो. अशा प्रकारांमुळे ग्राहकांचा त्या व्यावसायिकावरील विश्वास उडतो. लोकांच्या मनात असा प्रश्न निर्माण होतो की हा व्यवसाय कायद्याप्रमाणे चालतोय का? केवळ “हे नाणं जुने आहे” किंवा “हे चालत नाही” असं म्हणणं म्हणजे गैरसमज पसरवणं होय. अशा अफवांमुळे संपूर्ण समाजात चलनाबाबत गोंधळ उडतो आणि त्या परिणामस्वरूप व्यवहारांमध्ये अडथळे निर्माण होतात. यामुळे आर्थिक व्यवस्थेवर अनावश्यक दबाव येतो.
अनेक वेळा व्यावसायिकांच्या स्टाफकडूनही अशी चुकीची माहिती दिली जाते. त्यामुळे दुकानदार, हॉटेलमालक किंवा चालक यांनी आपल्या कर्मचार्‍यांना आरबीआयच्या मार्गदर्शक सूचनांची योग्य माहिती द्यावी. हे नाणं बँकेकडून स्वीकारलं जातं का, त्याचा डिझाईन बदललेला आहे का, याबद्दल योग्य जागरूकता निर्माण करणं गरजेचं आहे. अनेकदा नाण्यांचं डिझाईन बदललं की ते नकली वाटतं, पण RBI ने स्पष्ट केलं आहे की डिझाईन बदल झालेला असला तरी नाणं वैधच राहातं.
कायदेशीरदृष्ट्या विचार केल्यास, दहा रुपयांचं नाणं नाकारणं हे भारतीय दंड संहितेच्या कलम 489 (अ) ते 489 (इ) अंतर्गत गुन्हा मानला जातो. ग्राहकाने याविरोधात पोलीस ठाण्यात तक्रार दाखल केली, तर संबंधित व्यावसायिकावर कारवाई होऊ शकते. त्यामुळे अशा प्रसंगांना टाळण्यासाठी प्रत्येकाने कायद्याची आणि नियमांची पुरेपूर माहिती ठेवणं गरजेचं आहे. व्यवहार करताना ग्राहकाच्या सन्मानाचं भान ठेवणं हेच चांगल्या व्यवसायाचं लक्षण आहे.
आज ग्राहक फक्त एखादी वस्तू किंवा सेवा घेत नाही, तर तो त्या व्यवहारात तुमच्यावर विश्वास टाकतो. त्याचा तो विश्वास जपणं म्हणजेच तुमचं ब्रँड मूल्य टिकवणं. जर तुम्ही योग्य वागणूक दिलीत, नियमांचं पालन केलं, तर तोच ग्राहक तुमचं नाव इतरांपर्यंत पोहोचवतो. म्हणूनच व्यवसाय करताना दहा रुपयांचं नाणं नाकारणं हे केवळ आर्थिक व्यवहार थांबवणं नाही, तर संभाव्य कायदेशीर कारवाईला आमंत्रण देणं ठरतं. त्यामुळे प्रत्येक व्यावसायिकाने या मुद्यावर गांभीर्याने विचार करावा आणि स्वतःच्या व्यवसायाचं आणि ग्राहकांच्या हक्काचं रक्षण करावं.
सामान्य नागरिकांनी काय करायला हवं ?
- आपल्या हक्कांची जाणीव ठेवा – दहा रुपयांचं नाणं कायदेशीर आहे, हे जाणून घ्या आणि इतरांनाही सांगा.
- स्वतःही नाणं स्वीकारा – तुमच्याकडे जर कुणी नाणं दिलं तर ते नाकारू नका.
- गैरसमज दूर करा – डिझाईन वेगळं असलं तरी नाणं बंद झालेलं नसतं.
- तक्रार करण्यास संकोच करू नका – वारंवार अडचण येत असेल, तर तक्रार करणं तुमचा हक्क आहे.
Rs.10 Coin in Market | शेवटी एकच गोष्ट…
दहा रुपयाचं नाणं ना बाद झालंय, ना बंद झालंय ते पूर्णपणे वैध आहे. RBI च्या मार्गदर्शक सूचनांमुळे आता कोणीही नाणं नाकारणं हे बेकायदेशीर ठरतं. अशा वेळी सामान्य नागरिकांनी सजग राहणं, आपला हक्क ओळखणं आणि गरज पडल्यास योग्य ती कारवाई करणं, हे अत्यंत आवश्यक आहे.
