Matheran Zip-Line | माथेरानच्या झिप लाइनला पुन्हा मिळणार नवसंजीवनी !

Matheran Zip-Line | माथेरान हे नाव घेताच डोळ्यांसमोर येतात दाट जंगलं, गच्च धुके, थंडगार वारे, आणि शांततादायक निसर्गरम्य वातावरण. मुंबई आणि पुण्याच्या धकाधकीच्या जीवनातून थोडी विश्रांती घ्यायला पर्यटक मोठ्या प्रमाणावर माथेरानकडे वळतात. येथील पॉइंट्स, लेक आणि ट्रेकिंग मार्ग तर प्रसिद्ध आहेतच, पण काही वर्षांपूर्वीपर्यंत पर्यटकांच्या आकर्षणाचं मुख्य केंद्र ठरलेलं होत ते व्हॅली क्रॉसिंग, झिप लाइनच्या स्वरूपात अनुभवता येणारा साहसी खेळ.

मात्र, वनविभागाने घातलेल्या बंदीनंतर हा खेळ थांबवण्यात आला असून, यामुळे स्थानिकांच्या पोटापाण्याचा प्रश्न गंभीर झाला आहे. याच पार्श्वभूमीवर माथेरानमधील ६५ कुटुंबांनी थेट मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांची भेट घेऊन व्हॅली क्रॉसिंग पुन्हा सुरू करण्याची मागणी केली आहे. त्यांचं म्हणणं स्पष्ट आहे. “हा खेळ नाही, आमच्या उदरनिर्वाहाचं साधन आहे.”

Matheran Zip-Line | माथेरान: निसर्ग आणि साहस यांचं सुंदर संमीलन

माथेरान हे महाराष्ट्रातील एकमेव वाहनमुक्त हिल स्टेशन आहे. लुईझा पॉइंट, एको पॉइंट, अलेक्झांडर पॉइंट, रामबाग पॉइंट, आणि शॉलॅट लेक ही ठिकाणं पर्यटकांची पसंतीची आहेत. मात्र काही वर्षांपूर्वी येथील “व्हॅली क्रॉसिंग” म्हणजे झिप लाइनने साहसी पर्यटनाला नवा आयाम मिळाला होता. पर्यटक दोन टेकड्यांमधून झिप लाइनवरून भरधाव जाताना डोंगर, जंगल, तलाव यांचा थरारक अनुभव घेत असत.

झिप लाइन थांबली आणि रोजगाराची वाताहत झाली

२०२१ मध्ये राज्य सरकारने साहसी पर्यटनासाठी अधिकृत मान्यता दिल्यानंतर माथेरानमध्येही काही खासगी व्यावसायिकांनी झिप लाइन सेवा सुरू केली होती. परंतु काही ठिकाणी ही खेळ व्यवस्था परवानगीशिवाय चालवली जात असल्याच्या तक्रारी मिळाल्यानंतर वनविभागाने अचानक बंदी घातली. यामुळे फक्त खेळ थांबला नाही, तर त्या खेळावर आधारित असलेले रोजगार, विक्रेते, मार्गदर्शक, फोटोग्राफर, उपकरण पुरवठादार अशा अनेकांना थेट परिणाम झाला.

या खेळावर अवलंबून असलेल्या ६५ कुटुंबांचे रोजचे जगणे अडचणीत आले. त्यांच्यासाठी ही केवळ साहसी खेळाची सेवा नव्हती, तर ते त्यांच्या मुलांच्या शिक्षणाचा, घरखर्चाचा, आरोग्याचा आधार होता.

स्थानिकांची मागणी: परवाना द्या, पण आम्हाला संधीही द्या

स्थानीय नागरिकांचा सरकारकडे स्पष्ट संदेश आहे. आम्हाला कायद्याच्या चौकटीत काम करायचं आहे. परवानगी द्या, नियम घालून द्या, पण रोजगार हिरावून घेऊ नका. शासनाने जर नियमावली तयार केली, अधिकृत नोंदणी केली, आणि आवश्यक सुरक्षा उपायांची अंमलबजावणी केली, तर साहसी पर्यटन सुरक्षित आणि शिस्तबद्ध होऊ शकते.

Matheran Zip-Line | राजकीय पातळीवर हालचाली

या मागणीच्या पार्श्वभूमीवर अनेक राजकीय नेत्यांनीही पुढाकार घेतला आहे. भाजप नेत्यांनी केंद्रीय पर्यावरण मंत्री भूपेंद्र यादव यांची भेट घेतली, तर आमदार प्रशांत ठाकूर यांनीही मुख्यमंत्री यांच्याशी चर्चा केली. शिवसेना शहरप्रमुख चंद्रकांत चौधरी यांनी खालापूरचे आमदार महेंद्र थोरवे यांच्यासोबत बैठक घेऊन सकारात्मक प्रतिसाद मिळवला असल्याचा दावा केला आहे.

मात्र, सोशल मीडियावर श्रेयवादाचा गदारोळ सुरू झाला आहे. कोणाच्या प्रयत्नामुळे काय होतंय यावरून वादंग निर्माण होत आहे. या पार्श्वभूमीवर नागरिकांची मागणी आहे. “हा साहसी खेळ एखाद्या पक्षाची मक्तेदारी नाही, तर संपूर्ण माथेरानच्या विकासाशी निगडित आहे.”

पर्यावरणविषयक चिंता: काय तोडगा ?

वनविभागाने झिप लाइन बंद करताना पर्यावरणाची हानी होईल, जैवविविधतेला धोका पोहोचेल अशी भूमिका घेतली. ही भूमिका संपूर्णपणे चुकीची नाही. जंगल क्षेत्रात होणारी कोणतीही मानवी कृती संवेदनशील असते. मात्र यासाठी उपाय म्हणजे पूर्णपणे बंदी नव्हे, तर नियंत्रण, देखरेख आणि शाश्वत विकासाचं धोरण.

उदाहरणार्थ, पर्यटक संख्येवर मर्यादा, फक्त प्रशिक्षित व परवानाधारक कर्मचार्‍यांमार्फतच सेवा, दरवर्षी ऑडिट, आणि प्लास्टिकमुक्त खेळसुविधा अशा नियमावलीने एक आदर्श व्यवस्था उभी राहू शकते.

साहसी पर्यटनाचा आर्थिक व सामाजिक फायदा

साहसी पर्यटन हे केवळ “थरार” देत नाही, तर स्थानिक अर्थव्यवस्थेला नवा गतीमान स्रोत मिळवून देतो. झिप लाइन चालवणाऱ्या लोकांव्यतिरिक्त आसपासचे विक्रेते, लॉजिंग-फूडिंग व्यवसाय, घोडेवाले, ट्रेकिंग मार्गदर्शक, आणि टॅक्सी सेवा यांना सुद्धा फायदा होतो. पर्यटक जास्त वेळ थांबतात, अधिक खर्च करतात, आणि स्थानिकांचा दरडोई उत्पन्न वाढतो.

Matheran Zip-Line | जर ही सेवा पुन्हा सुरू झाली तर…

१. ६५ कुटुंबांना पुन्हा रोजगाराचा आधार मिळेल:
व्हॅली क्रॉसिंग ही सेवा सुरू झाली, तर गेल्या काही महिन्यांपासून बेरोजगार झालेली किमान ६५ कुटुंबं पुन्हा स्वतःच्या पायावर उभी राहतील. या कुटुंबांचा उदरनिर्वाह पूर्णपणे या साहसी खेळावर अवलंबून आहे. झिप लाइनच्या माध्यमातून तिकीट विक्री, सुरक्षा व्यवस्थापन, उपकरण देखभाल, पर्यटकांचे मार्गदर्शन, आणि इतर सहायक सेवा यात स्थानिक नागरिक मोठ्या प्रमाणावर सहभागी होतात. ही सेवा सुरू झाली तर या सर्वांना पुन्हा एक स्थिर आणि सन्मानजनक रोजगार मिळेल.

२. पर्यटकांना मिळेल साहस आणि निसर्गाचा अनोखा संगम:
माथेरान हे मूळतः शांत, निसर्गरम्य ठिकाण म्हणून ओळखलं जातं. मात्र आधुनिक पर्यटक केवळ निसर्गदर्शनावर समाधानी राहत नाहीत; त्यांना थोडं साहस, थरार आणि नवीन अनुभवही हवा असतो. झिप लाइनसारखा खेळ पर्यटनाच्या या बदलत्या गरजा पूर्ण करतो. पर्यटक लुईझा पॉइंटपासून एको पॉइंटपर्यंत हवेतून प्रवास करतानाचा अनुभव विसरणं अशक्यच आहे. जलाशयावरून उडण्याचा रोमांचक क्षण त्यांच्या सहलीचा ‘हायलाईट’ ठरतो.

३. माथेरानचं पर्यटन अधिक समृद्ध होईल:
फक्त प्राचीन पॉइंट्स बघून झालं की माथेरानमधील काही पर्यटक लगेच पुढच्या गंतव्याकडे वळतात. पण जर या ठिकाणी साहसी खेळांसारखे नवे पर्याय उपलब्ध झाले, तर पर्यटकांचा मुक्काम वाढू शकतो. साहसी खेळामुळे तरुण वर्ग, कॉलेज विद्यार्थी, आणि कुटुंबासोबत येणारे पर्यटक आकर्षित होतील. यामुळे स्थानिक हॉटेल्स, लॉज, गाईड सेवा, स्थानिक हस्तकला विक्रेते यांचंही उत्पन्न वाढेल.

४. शासनाला मिळेल वाढीव महसूल:
या सेवेसाठी जर योग्य रीतसर परवाने, नोंदणी आणि शुल्क व्यवस्था करण्यात आली, तर राज्य सरकार आणि माथेरान नगरपालिकेला नियमित महसूल मिळू शकतो. परवाना शुल्क, सेवा कर, तिकीट विक्रीतून मिळणारा जीएसटी — या सर्व गोष्टी स्थानिक स्वराज्य संस्थेच्या आणि राज्याच्या अर्थसंकल्पाला हातभार लावू शकतात. शिवाय, पर्यटनवाढीमुळे इतर सेवा उद्योगांनाही चालना मिळेल.

५. महाराष्ट्राला साहसी पर्यटन क्षेत्रात अधिक प्रतिष्ठा प्राप्त होईल:
राजस्थान, उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश, गोवा अशा राज्यांनी साहसी पर्यटनाला महत्त्व देऊन विशेष ओळख निर्माण केली आहे. महाराष्ट्रातही माथेरानसारख्या ठिकाणी जर अशा साहसी खेळांना अधिकृत मान्यता आणि स्थायित्व मिळालं, तर राज्याच्या पर्यटन धोरणाला जागतिक स्तरावर ओळख मिळू शकते. व्हॅली क्रॉसिंग हा अनुभव फक्त एक खेळ न राहता ‘ब्रँड माथेरान’चा भाग ठरू शकतो.

Matheran Zip-Line | निष्कर्ष: निर्णय घेण्याची हीच योग्य वेळ

माथेरानमधील व्हॅली क्रॉसिंग ही केवळ झिप लाइन नव्हे, ती अनेक कुटुंबांची आशा आहे. वनविभाग, पर्यटन विभाग आणि स्थानिक प्रशासन यांच्यात समन्वय साधून या सेवेचा कायदेशीर, सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक पर्याय तयार केला जाऊ शकतो. पर्यटन आणि रोजगाराचा समतोल राखत स्थानिकांच्या भवितव्याला दिशा देण्याची हीच वेळ आहे.