Kumbh Mela | कुंभमेळ्याला भारतीय संस्कृतीमध्ये विशेष महत्त्व प्राप्त झालेले आहे. संपूर्ण पृथ्वीतलावर धार्मिक कार्यक्रमासाठी कुंभमेळा एवढी माणसं जमा होणे अवघड आहे. त्याचप्रमाणे असा उल्लेखही कुठे आलेला नाही. 2025 साली भारतामध्ये यावर्षी प्रयागराज या ठिकाणी महत्त्वाचा कुंभमेळा होतो आहे. सध्याच्या कुंभमेळा करिता कशा पद्धतीने तयारी करण्यात आलेली आहे. किंवा त्या कुंभमेळ्याच्या ठिकाणी येणाऱ्या भाविकांसाठी कोणती व्यवस्था करण्यात आलेली आहे. यासंदर्भात आपण माहिती पाहणार आहोत. त्याचप्रमाणे कुंभमेळ्याची सुरुवात कधी झाली ? याचे ऐतिहासिक संदर्भ समजून घेऊन पाहणार आहोत .
यावर्षी 2025 साली प्रयागराज या उत्तर प्रदेश मधील शहरामध्ये कुंभमेळ्याची सुरुवात केली जाणार आहे. प्रयागराज या ठिकाणी हिवाळ्याच्या वातावरणात थंडी कडाक्याची असते. या ठिकाणी 10 अंश सेल्सियस इतके तापमान हिवाळ्यामध्ये असते. थंडी प्रमाणेच धुक्याचे प्रमाण सुद्धा मोठ्या प्रमाणात असते. दुपारच्या वेळेस सुद्धा सूर्याचे दर्शन करताना धुक्यामुळे अडचण निर्माण होते.
एवढ्या सर्व समस्या असताना सुद्धा कुंभमेळ्याला लोक अतिशय उत्स्फूर्तपणे येत आहेत. प्रयागराज या ठिकाणी आल्यानंतर लोक गंगा जमुना आणि सरस्वती यांच्या त्रिवेणी संगमाला भेट देत आहेत. त्याचबरोबर गंगेमध्ये स्नान सुद्धा करत आहेत. त्यामुळे गंगेच्या काठावरती भाविक गर्दी करत आहेत. त्यामुळे महाकुंभ होणाऱ्या ठिकाणी लोकांना जाण्याकरिता पोलिसां द्वारे बंधने घालण्यात आलेले आहेत.
Kumbh Mela | कुंभमेळ्यात एकूण किती लोक अंदाजे सहभागी होतील ?
2025 चा कुंभमेळा मध्ये 40 कोटी पर्यंत लोक येण्याचा अंदाज केशव प्रसाद मौर्य उपमुख्यमंत्री उत्तर प्रदेश यांच्याद्वारे दर्शवला जात आहे. देशाबरोबरच जगभरातून 123 देशांमधून कुंभमेळा साठी लोक येणार आहेत.
2013 साली यापूर्वीचा कुंभमेळा झालेला होता. त्या कुंभमेळ्याला एकूण 20 कोटी लोक आलेले होते. असे उत्तर प्रदेश सरकारचे म्हणणे आहे.
उत्तर प्रदेश येथील प्रयागराज या ठिकाणी 2025 साली होणाऱ्या कुंभमेळा करिता भाविकांनी उपस्थित लावावी याकरिता आंध्रप्रदेश आणि तेलंगणा या राज्यांमध्ये उत्तर प्रदेश सरकारचे प्रतिनिधी केशव प्रसाद मौर्य यांनी महिनाभर अगोदर लोकांना आवाहन केलेले होते.
Kumbh Mela | कुंभमेळ्याची सुरुवात कधी झाली होती ?
अलाहाबाद युनिव्हर्सिटी मध्ये अनामिका रॉय या प्राचीन इतिहास विषयाच्या प्राध्यापक आहेत. त्याचप्रमाणे विद्यापीठाच्या कला विभागाच्या प्रमुख आहेत. त्यांच्यानुसार सम्राट हर्षवर्धन च्या कार्य काळामध्ये ऐतिहासिक पुरावा नुसार कुंभमेळ्याची सुरुवात झालेली आहे. त्यांनी दिलेल्या माहितीनुसार सम्राट हर्षवर्धन याच्या कार्यक्रमांमध्ये कुंभमेळा सारखाच एक भव्य कार्यक्रमाचे आयोजन दर पाच वर्षांनी केले जात होते. त्यावेळेस हर्षवर्धन सम्राट प्रयागराज येथे उपस्थिती असायचा.
या कार्यक्रमामध्ये हर्षवर्धन अध्यात्मक मार्गावर चालणाऱ्या आणि कवी वर्गात ना मोठ्या प्रमाणावर एकत्र करत असायचा. त्याचप्रमाणे यांना भिक्षा केव्हा दान देत असायचा. कुंभमेळा संदर्भातील हा पहिला संदर्भ अनामी कारवा यांच्याकडून देण्यात आलेला आहे. कुंभमेळा चा इतिहास संपूर्णपणे समजावा एवढे पुरावे अजून उपलब्ध नाहीत.
Kumbh Mela | कुंभमेळा बाबत इतर सत्य काय आहे ?
तेलुगु पुजारी यादवे चंद्रशेखरा यांच्या अभ्यासानुसार देशामध्ये चार वेगवेगळ्या ठिकाणी कुंभमेळ्याचे आयोजन करण्यासंदर्भात विविध कथा सांगण्यात येत आहेत. पुढे असे सांगतात की देव आणि दानव यांच्यामुळे झालेल्या एक अमृताचा कुंभ बाहेर आला आणि त्या अमृत कलशाला तोंडात घेऊन एका कावळ्याने पृथ्वीला प्रदक्षिणा घातली. या अमृतकुंभ मधील चार थेंब कावळ्या कडून प्रयागराज, हरिद्वार, उज्जैन आणि नाशिक या ठिकाणी पडलेली आहेत. आणि त्यामुळे येथे देशातील मोठे महाकुंभ भरत असतात.
हा होणारा महाकुंभमेळा प्रत्येकी बारा वर्षानंतर भरत असतो. याचं कारण असे सांगतात की पृथ्वीतलावरील सर्व सजीवां करिता दिवस 24 तासांचा असतो. तसेच कावळ्याने अमृत कलश घेऊन पृथ्वीभोवती 12 दिवस प्रदक्षिणा घातली. त्यानंतर कुंभमेळ्याचे आयोजन करण्याची प्रथा लोकांसमोर आपल्याला दिसत आहे.
Kumbh Mela | कुंभमेळा करिता सरकारद्वारे कोणती तयारी करण्यात आली ?
प्रयागराज येथील होणाऱ्या कुंभमेळा करिता संगमावर जाणाऱ्या लोकांसाठी एक खास घाट निर्माण करून देण्यात आलेला आहे. तीन ते चार किलोमीटर अंतर पार करून या घाटावर पोहोचावे लागते. येथे लोक खास करून आंघोळ करण्याकरिता येत असतात. त्यामुळे आंघोळ केल्यानंतर भाविकांना कपडे बदलण्याकरिता चेंजिंग रूम उपलब्ध करून देण्यात आलेले आहेत.
