Kidneys Health | आजकालच्या धावपळीच्या जीवनशैलीत, चुकीच्या आहार आणि तणावपूर्ण मानसिकतेमुळे मधुमेह हा आजार झपाट्याने वाढत आहे. शरीरातील इन्सुलिनचे असंतुलन झाल्यामुळे ब्लड शुगर नियंत्रणाबाहेर जातो आणि त्याचे दीर्घकालीन परिणाम विविध अवयवांवर दिसून येतात. विशेषतः किडनीवर या साखरेच्या अधिक प्रमाणाचा प्रचंड ताण येतो.
डायबेटिक नेफ्रोपॅथी ही मधुमेहामुळे होणारी किडनीची एक गुंतागुंतीची स्थिती असून, ती हळूहळू वाढत जाते आणि वेळीच लक्ष दिले नाही, तर किडनी निकामी होण्याचा धोका निर्माण होतो. पण या गंभीर परिणामांना आपण टाळू शकतो – फक्त योग्य पद्धतीने काळजी घेतली, तर! या लेखात आपण पाहणार आहोत कशा प्रकारे ब्लड शुगर नियंत्रणात ठेवून किडनीला सुरक्षित ठेवता येईल, आणि आरोग्यपूर्ण जीवनशैली अंगीकारून आपल्याला पुढील धोके कसे टाळता येतील.
१. रक्तातील साखरेचा नियंत्रण हाच पहिला बचावाचा उपाय
जेव्हा रक्तातील साखरेचे प्रमाण सातत्याने अधिक राहते, तेव्हा तिचा थेट परिणाम शरीराच्या लहान रक्तवाहिन्यांवर होतो. किडनीच्या फिल्टरिंग यंत्रणेमध्ये असलेल्या ग्लोमेरुली नावाच्या पेशी या रक्तशुद्धीकरणाचे काम करतात. जास्त साखरेमुळे या पेशींना हानी पोहोचते आणि किडनीचे कार्यक्षमता हळूहळू कमी होऊ लागते. म्हणून, HbA1c हा मापदंड ६.५% ते ७% च्या आत ठेवण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. यासाठी नियमित ब्लड शुगर मॉनिटरिंग, डॉक्टरांनी दिलेल्या औषधांचे पालन, आणि गोड पदार्थांपासून दूर राहणे हे अनिवार्य ठरते.
२. रक्तदाबावर नियंत्रण नसेल, तर किडनीवर ताण निश्चितच !
Kidneys Health | मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये उच्च रक्तदाब हा सहसा आढळणारा आजार आहे. हा वाढलेला दबाव किडनीच्या रक्तवाहिन्यांवर थेट परिणाम करतो, ज्यामुळे त्या जास्त झपाट्याने झिजतात.
- आरोग्यदायी रक्तदाब: 130/80 मिमीएचजीपेक्षा कमी
- रोजच्या जेवणात मीठाचे प्रमाण ५ ग्रॅमपेक्षा कमी ठेवा.
- मेडिटेशन, प्राणायाम आणि झोपेचा दर्जा सुधारणे हेसुद्धा उपयोगी ठरतात.
ताण ही आजच्या काळातील ‘शांत’ महामारी आहे. त्यावर नियंत्रण ठेवणे म्हणजे किडनीचे आरोग्य राखण्याचे एक सशक्त साधन आहे.
३. शरीराला पुरेसे पाणी देणे म्हणजे किडनीची मदत करणे
Kidneys Health | किडनीचे मूळ कार्य म्हणजे शरीरातील घातक घटकांना मूत्राद्वारे बाहेर टाकणे. पाण्याचे प्रमाण जर कमी झाले, तर मूत्रातील विषारी घटक साचू लागतात, जे किडनीला हानी पोहोचवू शकतात.
- दिवसातून ८–१० ग्लास स्वच्छ, कोमट पाणी पिण्याची सवय लावा.
- सोडा, कोल्ड ड्रिंक्स, आणि अल्कोहोलमुळे डिहायड्रेशन होते – त्यामुळे हे टाळावेत.
Hydration हे केवळ उन्हाळ्यापुरते मर्यादित नाही, तर किडनीच्या आरोग्यासाठी वर्षभर उपयुक्त असते.
४. आहाराची शिस्त ही आरोग्य रक्षणाची गुरुकिल्ली
मधुमेहाच्या रुग्णांनी केवळ गोड खाणे टाळले की झाले, असे समजणे चुकीचे आहे. प्रत्यक्षात किडनीचे संरक्षण करण्यासाठी आहारातील अनेक घटकांकडे लक्ष देणे गरजेचे असते.
- प्रथिनांचे योग्य प्रमाण ठेवा – अतिप्रोटीनयुक्त आहार टाळा.
- पोटॅशियम व फॉस्फरस यांचे प्रमाण मर्यादित ठेवा – उदा. बटाटे, केळी, पालक यांचे सेवन कमी करा.
- फायबरयुक्त पदार्थ – ओट्स, गहू, कडधान्य, फळभाज्या – यांचा समावेश करा.
आहारतज्ज्ञांचा सल्ला घेऊन वैयक्तिक आहारयोजना बनवली, तर रक्तातील साखरही नियंत्रणात राहते आणि किडनीवरही ताण येत नाही.
५. नियमित व्यायाम शरीरासाठी, किडनीसाठी
सक्रिय राहणं म्हणजे फक्त वजन कमी करणं नव्हे, तर संपूर्ण शरीराला ऊर्जा देणं आहे. मधुमेह नियंत्रित ठेवण्यासाठी दररोज किमान ३० मिनिटांचा व्यायाम आवश्यक आहे.
- झपाट्याने चालणे
- सायकल चालवणे
- योगासनं, सूर्यनमस्कार
- हलकी स्ट्रेचिंग
व्यायामामुळे इन्सुलिनची कार्यक्षमता वाढते आणि शरीरातील टॉक्सिन्स बाहेर फेकण्यास मदत होते. जे थेट किडनीला फायदेशीर ठरते.
६. धूम्रपान आणि मद्यपान आरोग्याचे शत्रू
तंबाखू व अल्कोहोल हे दोन घटक केवळ हृदयालाच नव्हे, तर किडनीलाही कमकुवत करतात. धूम्रपानामुळे रक्तवाहिन्यांमध्ये अडथळा येतो आणि किडनीपर्यंत रक्तपुरवठा नीट होत नाही.
- सिगारेट/गुटखा पूर्णपणे बंद करा
- मद्यपानाचे प्रमाण ‘कधीच’ न ठेवा – थेट नकारच ठेवा
मधुमेहाच्या रुग्णांसाठी हे दोन्ही घटक अत्यंत घातक ठरू शकतात.
७. नियमित वैद्यकीय तपासण्या करून धोका ओळखा
अनेक वेळा आरोग्याची बिघडती अवस्था ही लक्षणे दिसायच्या आधीच सुरू झालेली असते. म्हणूनच, वेळोवेळी चाचण्या करून किडनीच्या कार्यक्षमतेचे मूल्यांकन करणे आवश्यक असते.
- KFT (Kidney Function Test) – दर सहा महिन्यांनी
- Urine Microalbumin Test – मूत्रात प्रथिनांचे प्रमाण
- HbA1c, लिपिड प्रोफाइल, बीपी – सर्वांची नोंद ठेवा
अशा चाचण्यांमुळे सुरूवातीच्या टप्प्यावर धोका लक्षात येतो आणि उपचार लवकर सुरू करता येतात.
८. औषधांचा वापर करताना सतर्क राहा
Kidneys Health | काही सामान्यतः मिळणाऱ्या औषधांचा किडनीवर अनपेक्षित दुष्परिणाम होतो. विशेषतः वेदनाशामक औषधे आणि काही अँटीबायोटिक्स, जर सातत्याने घेतली गेली, तर किडनीचे कार्यक्षमता खालावू शकते.
- डॉक्टरांचा सल्ला न घेता औषधे घेऊ नका
- नैसर्गिक पर्याय वापरण्यापूर्वी तज्ञांचा सल्ला घ्या
- OTC (Over the Counter) औषधांपासून दूर रहा
९. पुरेशी आणि गुणकारी झोप घेतलीत का?
रात्रीची झोप ही शरीराच्या दुरुस्तीचा काळ असतो. झोप पूर्ण न झाल्यास हार्मोनल असंतुलन होते आणि ब्लड शुगरमध्ये चढ-उतार होतो.
- दररोज ७–८ तासांची शांत झोप घ्या
- झोपण्याच्या आधी मोबाईल/टीव्ही बंद करा
- शांत, अंधुक प्रकाश असलेली जागा झोपेसाठी निवडा
१०. मानसिक आरोग्याचा विचार करा. ते किडनीला संरक्षण देते
Kidneys Health | मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये दीर्घकालीन तणाव, चिंता आणि नैराश्य आढळते. मानसिक आरोग्य आणि शारीरिक आरोग्य यांचा संबंध अतूट आहे.
- ध्यान, संगीत, लेखन, निसर्ग यामधून शांतता शोधा
- समस्या असल्यास मानसोपचार तज्ज्ञांचा सल्ला घ्या
- परिवार आणि मित्रमंडळींसोबत वेळ घालवा
