Women Use Mobile in India | भारतातील महिलांचा मोबाईल वापर पाहून तुम्हालाही धक्का बसेल !

Women Use Mobile in India | आज आपण डिजिटल क्रांतीच्या युगात जगत आहोत. मोबाईल फोन ही आता केवळ संवादाची साधनं राहिलेली नसून, ती जीवनशैलीचा अविभाज्य भाग बनली आहेत. विशेषतः महिलांसाठी मोबाईल म्हणजे एक नवे दार आहे. ज्यामुळे त्या शिक्षण, रोजगार, आरोग्य सेवा, बँकिंग सेवा आणि सामाजिक सुरक्षिततेशी अधिक सशक्तपणे जोडल्या जात आहेत.

तथापि, भारतातल्या सर्व भागांतील महिलांना हे तंत्रज्ञान तितक्याच प्रमाणात उपलब्ध झाले आहे का, हा प्रश्न महत्त्वाचा ठरतो. भारत सरकारच्या नॅशनल स्टॅटिस्टिक्स ऑफिस (NSO) च्या अहवालानुसार, देशात महिलांमध्ये मोबाईल वापराचे प्रमाण सरासरी ५६.२% आहे. हा आकडा पाहता स्पष्ट होते की, डिजिटल समावेशाचा वेग वेगवेगळ्या राज्यांमध्ये भिन्न आहे. काही राज्यांमध्ये महिला मोबाईल वापराच्या बाबतीत आघाडीवर असताना, काही राज्यांत अजूनही परिस्थिती चिंताजनक आहे.

Women Use Mobile in India | शहरी आणि ग्रामीण भागातील मोबाईल वापरातील तफावत

देशातील शहरी भागात ७२% महिलांकडे स्वतःचा मोबाईल आहे, तर ग्रामीण भागात ही टक्केवारी फक्त ४८% आहे. ही आकडेवारी मोठी दरी दर्शवते. शहरी महिलांना इंटरनेट आणि डिजिटल सेवा सहज उपलब्ध होतात, त्यामानाने ग्रामीण भागातील महिलांना अजूनही अनेक अडथळ्यांचा सामना करावा लागतो.

या अडथळ्यांमध्ये आर्थिक दुर्बलता, सामाजिक निर्बंध, शिक्षणाची कमतरता आणि डिजिटल साक्षरतेचा अभाव यांचा समावेश होतो. काही ठिकाणी महिलांना मोबाईल वापरण्यास परवानगी न देणं ही अजूनही एक वास्तव परिस्थिती आहे.

Women Use Mobile in India | मोबाईल मालकी म्हणजे काय ?

सर्वेक्षणात ‘मोबाईल मालकी’चा अर्थ दिला आहे की, मोबाईल फोन त्या महिलांच्या नावावर असावा किंवा तो त्यांचा मुख्य वापराचा फोन असावा. जर एखादा मोबाईल संयुक्त स्वरूपात वापरला जात असेल, तर जो जास्त वापरतो त्याला ‘मालक’ मानले जाते.

ही व्याख्या महत्त्वाची ठरते कारण अनेकदा महिलांकडे फोन असतो, पण त्यावर नियंत्रण पुरुषांचं असतं. त्यामुळे ‘खरी मालकी’ ही फक्त फोन जवळ असण्यावरून ठरत नाही, तर त्याच्या वापराच्या अधिकारावरही ठरते.

गोवा, लडाख, केरळसारख्या राज्यांमध्ये महिलांचा मोबाईल वापर उल्लेखनीय

नॅशनल स्टॅटिस्टिक्स ऑफिसच्या अहवालानुसार, गोवा आणि लडाख या दोन राज्यांमध्ये तब्बल ९२% महिलांकडे मोबाईल आहे. यानंतर मिझोराममध्ये ८८.५%, केरळमध्ये ८५%, आणि पुद्दुचेरीमध्ये ८३% महिलांकडे मोबाईल असल्याचे स्पष्ट झाले आहे.

या राज्यांमध्ये महिला शिक्षणाचे प्रमाण अधिक आहे, तसेच घरगुती व सामाजिक स्तरावर महिलांना स्वातंत्र्यही तुलनेने अधिक आहे. त्यामुळे मोबाईलच्या वापरासाठी सामाजिक पातळीवर अडथळे कमी आहेत.

Women Use Mobile in India | छत्तीसगड, त्रिपुरा, मध्य प्रदेश – मागे राहिलेली राज्यं

दुसऱ्या बाजूला छत्तीसगड (३९%), त्रिपुरा (४०.४%), आणि मध्य प्रदेश (४२.४%) या राज्यांतील महिलांमध्ये मोबाईल वापराचं प्रमाण अत्यल्प आहे. यानंतर ओडिशा (४५.७%) आणि झारखंड (४६.३%) येतात.

या राज्यांमध्ये महिलांमध्ये शिक्षणाचं प्रमाण कमी असून सामाजिक संरचना अजूनही पुरुषप्रधान आहे. यामुळे महिलांना डिजिटल साधनांची उपलब्धता कमी असते. विशेषतः आदिवासी भागांमध्ये इंटरनेट आणि स्मार्टफोन वापरणं हे आजही दुर्मीळ आहे.

Women Use Mobile in India | स्मार्टफोन – एक पायरी पुढे

मोबाईल वापराच्या एक पायरी पुढे पाहिलं, तर देशात ज्या महिलांकडे मोबाईल आहे, त्यापैकी सुमारे ७८.४% महिलांकडे स्मार्टफोन आहे. म्हणजेच त्या फक्त कॉलिंगसाठी नाही, तर इंटरनेट, सोशल मीडिया, ऑनलाइन शिक्षण, ई-बँकिंग यांसाठी स्मार्टफोनचा वापर करत आहेत.

दिल्लीमध्ये सर्वाधिक ९१.१% महिलांकडे स्मार्टफोन आहे. त्यानंतर गोवा (८९.९%), मिझोराम (८९%), आणि मेघालय (८८%) आघाडीवर आहेत.

पुढे पाहिलं, तर काही राज्यांमध्ये मोबाईल आहे पण स्मार्टफोनचा वापर तुलनेने कमी आहे. उदा. पुद्दुचेरीमध्ये मोबाईल वापराचं प्रमाण जास्त असूनही स्मार्टफोन वापरणार्‍या महिलांचं प्रमाण फक्त ६२.८% आहे.

Women Use Mobile in India | डिजिटल समावेशासाठी फक्त उपकरण पुरेसं नाही

सरकारने डिजिटल इंडिया, डिजिटल साक्षरता अभियान, आणि महिलांसाठी विशेष मोबाईल योजना जाहीर केल्या आहेत. पण केवळ मोबाईल फोन देऊन उपयोग नाही, तर त्या मोबाईलचा अर्थपूर्ण वापर करण्यासाठी महिला सक्षम असणे आवश्यक आहे.

मोबाईल वापरणं ही महिला सशक्तीकरणाची पहिली पायरी असली, तरी त्या वापराला अर्थ तेव्हाच येतो, जेव्हा ती महिला त्या मोबाईलच्या माध्यमातून ज्ञान, संधी, आणि आत्मविश्वास मिळवू शकते.

Women Use Mobile in India | महिलांना मोबाईल वापरण्यापासून अडवणारे सामाजिक बंधन

ग्रामीण भागात अजूनही अनेक घरांमध्ये मुलींना मोबाईल वापरण्यावर बंदी आहे. काही घरांमध्ये ‘मुलीला मोबाईल दिला की ती बिघडते’ अशी चुकीची धारणा आहे. या मानसिकतेमुळे मुली शालेय शिक्षण घेत असल्या तरी डिजिटल साधनांपासून दूर राहतात.

हा दृष्टिकोन बदलण्यासाठी समाजातील नेत्यांनी, शिक्षकांनी आणि स्थानिक महिलांनी पुढाकार घ्यायला हवा. प्रत्येक गावात महिला सक्षमीकरण गट तयार करून मोबाईलचा योग्य वापर, सोशल मीडियावरील जबाबदारी, आणि डिजिटल शिक्षण याची माहिती द्यायला हवी.

Women Use Mobile in India | मोबाईल वापर – महिलांना रोजगार आणि उद्योजकतेकडे घेऊन जाणारा पूल

मोबाईल वापरामुळे महिला आता घरबसल्या अनेक डिजिटल उपक्रम सुरू करत आहेत. उदाहरणार्थ, ग्रामीण भागातील महिलांनी ऑनलाइन ब्युटी कोर्स करून घरातच पार्लर सुरू केलं आहे. काही महिला ऑनलाइन क्लासेस घेत आहेत, तर काही व्हॉट्सअ‍ॅप बिझनेसद्वारे उत्पादन विक्री करत आहेत.

यासाठी सरकारने महिला बचत गटांना डिजिटल प्रशिक्षण, व्हिडिओ ट्युटोरियल्स, आणि सवलतीचे डेटा प्लॅन्स पुरवावेत, ही मागणीही जोर धरू लागली आहे.

निष्कर्ष – मोबाईलचा वापर म्हणजे सशक्त समाजाची पायाभरणी

मोबाईल हा फक्त एक गॅजेट नाही, तर तो महिला सशक्तीकरणासाठीचा महत्वाचा टप्पा आहे. गोवा, केरळसारख्या राज्यांनी दाखवलेला आदर्श बाकी राज्यांनीही अंगीकारायला हवा. विशेषतः ग्रामीण महिलांसाठी मोबाईल म्हणजे घराच्या चार भिंतीपलीकडचं जग पाहण्याची एक खिडकी आहे.

सर्वच महिलांना मोबाईल वापरण्याचं आणि डिजिटल साक्षर होण्याचं स्वातंत्र्य मिळावं, ही वेळेची गरज आहे. त्यासाठी सामाजिक मानसिकता बदलणं, योग्य धोरणं आखणं, आणि जागरूकता वाढवणं अत्यावश्यक ठरतं.