Frequent Dizziness | आजच्या धकाधकीच्या जीवनशैलीत डोके गरगरणे किंवा चक्कर येणे ही एक सामान्य वाटणारी, पण आरोग्यदृष्ट्या महत्त्वाची समस्या बनली आहे. सकाळी उठताना अचानक चक्कर यावी, एखाद्या कामात गुंतले असताना डोकं फिरावं, किंवा वाहन चालवताना संतुलन बिघडावं. या सर्व घटना केवळ अपघातास आमंत्रण देत नाहीत, तर त्या आपल्या शरीरात काहीतरी बिघाड होत असल्याचा गंभीर इशाराही असू शकतात.
या लेखात आपण चक्कर येण्याची संभाव्य कारणं, लक्षणं, उपाय आणि प्रतिबंधक उपाय यावर सविस्तरपणे चर्चा करणार आहोत. विशेषतः मानेतील गॅप, कमी रक्तदाब, साखरेची पातळी कमी होणे, कानाचे विकार आणि मानसिक ताण यांचा चक्कर येण्याशी नेमका काय संबंध आहे, हे समजून घेऊ.
Frequent Dizziness | चक्कर येण्याचे मुख्य कारण – मेंदूला होणारा रक्तपुरवठा अपुरा होणे
सर्वप्रथम हे समजून घेणं आवश्यक आहे की, चक्कर येणे ही एक स्थिती नसून एखाद्या समस्येचे लक्षण आहे. अनेक वेळा मेंदूपर्यंत पोहोचणाऱ्या रक्तप्रवाहात अडथळा येतो, किंवा मेंदूला आवश्यक ग्लुकोजचा पुरवठा होत नाही, तेव्हा चक्कर येते. हे अडथळे अनेक प्रकारचे असू शकतात. शारीरिक, मानसिक, तसेच जीवनशैलीशी संबंधित.
१. मानेतील गॅप (Cervical Spondylosis)
आजच्या काळात लॅपटॉपवर तासन्‌तास काम करणारे, सतत मोबाईल बघणारे आणि एकाच पोझिशनमध्ये बसून राहणारे अनेक तरुण, मध्यमवयीन व्यक्ती मानेतील गॅप या समस्येला सामोरे जात आहेत.
मानेतील मणक्यांमध्ये निर्माण होणारी गॅप ही मेंदूपर्यंत पोहोचणाऱ्या रक्तवाहिन्यांवर दाब निर्माण करते, ज्यामुळे मेंदूला पुरेसा ऑक्सिजनयुक्त रक्तपुरवठा होत नाही. यामुळे चक्कर, डोके दुखणे, दृष्टिदोष, कानात आवाज येणे अशा समस्या वाढतात. या स्थितीचा उपचार म्हणजे – योग्य आसन, मानेचा पट्टा, आणि मानेसाठी उपयुक्त योगासने व व्यायाम.
२. कमी रक्तदाब (Low BP)
रक्तदाब खूपच खाली गेल्यास, विशेषतः सकाळी झोपेतून उठताना किंवा अन्न न घेतल्यावर, अनेकांना थकवा आणि चक्कर जाणवते.
मेंदू हा सतत ऑक्सिजन आणि ग्लुकोजवर अवलंबून असतो. जेव्हा रक्तदाब कमी होतो, तेव्हा हा पुरवठा तात्पुरता बंद होतो आणि चक्कर येते.
३. साखरेची पातळी कमी होणे (Hypoglycemia)
मधुमेहाच्या रुग्णांमध्ये, जेव्हा औषधे घेतल्यानंतर वेळेवर जेवण होत नाही किंवा अन्नात ग्लुकोज कमी असतो, तेव्हा रक्तातील साखर अचानक घसरते. साखरेची पातळी कमी झाली की मेंदूला ऊर्जा मिळत नाही आणि थकवा, अशक्तपणा, डोळ्यांसमोर अंधारी आणि चक्कर ही लक्षणं दिसून येतात.
४. कानाच्या अंतर्गत भागाचे विकार
आपल्या शरीरातील संतुलन व्यवस्थापनासाठी कानातील vestibular system जबाबदार असतो. यामध्ये जर कोणतीही बाधा आली. जसे की वर्टिगो, कानदुखी, संक्रमण किंवा इन्फेक्शन – तर चक्कर येऊ शकते. यासाठी ENT तज्ज्ञांची मदत घ्यावी लागते.
५. मानसिक ताण, चिंता आणि निद्रानाश
आपण सतत मानसिक तणावात असतो, झोप नीट होत नाही आणि मेंदू सतत ताणाखाली असतो, तेव्हा शरीरात अनेक हार्मोनल बदल होतात. कोर्टिसोल या स्ट्रेस हार्मोनची पातळी वाढते, जी चक्कर येण्यास कारणीभूत ठरू शकते.
६. डोळ्यांचे विकार – दुर्लक्षित पण महत्त्वाचे कारण
नवीन चष्मा घेतल्यानंतर किंवा नंबर वाढल्यावर मेंदू आणि डोळ्यांमधील समन्वय काही काळासाठी ढासळतो. यामुळेही चक्कर येऊ शकते. अनेकदा आपण डोळ्यांची तपासणी वेळेवर करत नाही आणि त्याचे परिणाम चक्कर, डोकेदुखी यामध्ये दिसून येतात.
Frequent Dizziness | चुकीची जीवनशैली म्हणजे चक्कर वाढवणारे आमंत्रण
- कामाचा अतिरेक आणि अन्न वेळेवर न घेणे
- उशिरापर्यंत मोबाईल वापरणे आणि झोपेचा अभाव
- शारीरिक हालचालींचा अभाव
- पाण्याची कमतरता आणि अपुरी विश्रांती
या गोष्टी शरीराच्या नैसर्गिक घड्याळाशी खेळ करतात आणि त्याचे परिणाम चक्कर येण्याच्या स्वरूपात दिसून येतात.
Frequent Dizziness | उपाय काय ?
1. मानेचा पट्टा आणि व्यायाम:
जर डॉक्टरांनी मानेतील गॅपची पुष्टी केली असेल, तर योग्य सपोर्टसह गर्दनचा पट्टा वापरणे आणि दररोज हलके स्ट्रेचिंग व योग करणे उपयुक्त ठरते.
2. योग आणि प्राणायाम:
भुजंगासन, त्रिकोणासन, शिशुआसन, अनुलोम-विलोम, कपालभाती यांसारखे योग प्रकार मेंदूला ऑक्सिजन पुरवठा वाढवतात आणि तणाव कमी करतात.
3. संतुलित आहार:
साखर, प्रथिने, पालेभाज्या, डाळी आणि भरपूर पाणी हे शरीराच्या सर्व भागांना आवश्यक पोषण देतात. अन्न वेळेवर आणि माफक प्रमाणात घेणे महत्त्वाचे.
4. ENT आणि नेत्र तपासणी:
कान आणि डोळ्यांची नियमित तपासणी केल्यास संभाव्य त्रास आधीच टाळता येतो.
5. तणावमुक्त राहणे आणि पुरेशी झोप:
रोज किमान ७–८ तास झोप आणि दिवसभरात थोडावेळ ध्यान-श्वसनासाठी राखणे, या दोन्ही गोष्टी चमत्कारी ठरतात.
कधी डॉक्टरांशी तातडीने संपर्क साधावा ?
- चक्कर येण्याची तीव्रता जास्त असल्यास
- चक्करसोबत उलटी, धुसर दृष्टी, तोंड वाकडे होणे असे लक्षणं असल्यास
- एकाच आठवड्यात ३-४ वेळा चक्कर आल्यास
- अचानक बेशुद्ध होण्याची शक्यता निर्माण झाल्यास
Frequent Dizziness | नियमित तपासणी ही चांगल्या आरोग्याची गुरुकिल्ली
रक्तदाब, साखरेची तपासणी, ENT चेकअप, मानेचा X-ray किंवा MRI या गोष्टी वेळोवेळी कराव्यात. त्रास दीर्घकाळ सुरू राहिल्यास न्यूरोलॉजिस्टचा सल्ला घेणे केव्हाही चांगले.
Frequent Dizziness | निष्कर्ष
चक्कर येणे ही केवळ एक किरकोळ समस्या नाही. ती शरीरातील असंतुलन दर्शवते – मग ते शारीरिक असो, मानसिक असो किंवा जीवनशैलीशी संबंधित. या त्रासाकडे वेळेत लक्ष दिल्यास, औषधे, जीवनशैलीतील बदल, आणि सुसंगत सल्ल्याने पूर्णतः नियंत्रणात आणता येतो.
